گنو-لينوكس چيست؟

داستان زاده شدن گنو-لينوكس، داستان جالبي است. ريچارد استالمن در سال 1984 جنبش نرم‌افزاري "گنو" را پايه ريخت. جنبش گنو (كه مي‌توانيد مفاد كاملش را در gnu.org مطالعه كنيد) خواهان توليد سيستم عاملي آزاد بر مبناي يونيكس و با نام گنو بود. اين جنبش تقريباً حواشي را كامل كرد، يعني نرم‌افزارهاي كاربردي و ابزارهاي سيستم عامل گنو توسط استالمن و گروهش كامل شده بود. اما در اصل مطلب يعني هسته سيستم عامل يا "كرنل" با مشكلات زيادي مواجه بودند. هسته آنها ناقص بود و رسماً كاربردي نداشت. گروه استالمن رو به سيستم عامل "مينيكس" آورد اما با وجود "كدباز" بودن آن، مشكل رايگان نبودن و كپي‌رايت مخصوصش جلوي ايشان را گرفت.
در همين احوالات "لينوس توروالدز" دانشجوي فنلاندي با الهام از كدهاي سيستم عامل مينيكس به خلق سيستم عامل خود پرداخت. او در سال 1991 موفق به اتمام پرژه‌اش كه به قول خودش فقط براي سرگرمي نوشته شده بود گشت و آن را منتشر كرد. نام لينوكس از ادغام لينوس با يونيك يا مينيكس الهام گرفته شده و نشانه پنگوئن تاكس (tux) توسط او لوگوي آن شد تا نماد خوش شانسي باشد.
پروژه گنو (كه به سد بزرگ عدم وجود هسته مناسب برخورد كرده بود) با توجه به رايگان و كدباز بودن لينوكس، در ادامه راهش، هسته لينوكس را برگزيد تا سيستم عامل گنو-لينوكس به وجود بيايد. سيستم عامل‌هايي كه ما اكنون از آنها استفاده مي‌كنيم همگي در واقع گنو-لينوكس هستند كه اشتباهاً به لينوكس معروف شده‌اند. البته جنبش گنو بعد از انتشار گنو-لينوكس بيكار نايستاد و به راه "خلق هسته‌اي مستقل از لينوكس" ادامه داد. اين تلاش‌ها در سال 2001 به ثمر نشست و سيستم عامل كامل گنو با نام هرد (hurd) با هسته و ابزارهايي از پروژه گنو منتشر شد. اما هرد در مقابل گنو-لينوكس توفيق چنداني نيافت. يكي از دلايل آن را مي‌توان در هسته چند پارچه آن نسبت به هسته يك پارچه لينوكس جست‌وجو كرد كه مقايسه آنها و برتري هسته لينوكسي در حوصله اين بحث نمي‌گنجد.
مجوز GPL
اين مجوز توسط ريچارد استالمن پايه‌گذاري شده و اين چنين مي‌گويد: اگر در كدهاي يك گنو– لينوكس يا هسته لينوكس يا بخشي از پروژه گنو، تغييري ايجاد كردي كه موجب خلق اثر جديدي شد، بايد كدهايش را در اختيار همگان قرار بدهي چون هسته لينوكس، گنو و گنو-لينوكس تحت GPL منتشر مي‌شوند. با اين تفاسير تمامي لينوكس‌ها تحت GPL هستند و كدهايشان در دسترس است.
توزيع هاي لينوكس
اصطلاح توزيع لينوكس در واقع به نسخه‌اي از گنو-لينوكس گفته مي‌شود كه توسط فرد يا گروهي تغيير كرده و با نام و خصوصياتي جديد روانه بازار مي‌شود. توزيع‌هاي بسيار زيادي براي گنو-لينوكس وجود دارد كه هر كدام براي منظور خاصي طراحي شده‌اند. گروهي سرور ها را نشانه گرفته‌اند و گروهي راحتي كار براي كاربران. گروهي شبكه و گروهي پايگاه داده را.
يك توزيع معمولي همه منظوره شامل هسته لينوكس، كتابخانه‌ها و ابرازهاي گنو، خط فرمان و انبوهي از نرم‌افزارهاي كاربردي است. اكنون به توضيحي مختصر و مقايسه برخي از معروف‌ترين توزيع‌هاي لينوكس مي‌پردازيم:
شركت ردهت (RedHat) كه تا چند سال قبل لينوكس (در واقع گنو-لينوكس) ردهت را توليد مي‌كرد، اكنون دو محصول دارد: فدوراكور(Fedora Core) كه كاملاً رايگان است و تعداد نرم‌افزارهاي كاربردي زيادي را همراه دارد و علاقه‌مندان زيادي در دنيا و به خصوص در ايران پيدا كرده است و لينوكس اينترپرايز (Enterprise) كه با توجه به نامش رايگان نيست و بيشتر در سرورها كاربرد دارد. نكته جالبي درباره لينوكس اينترپرايز وجود دارد و آن اين است كه گروهي با نام سنت‌اواس(CentOS) به محض ورود اينترپرايزهاي جديد، يك نسخه از آن را تهيه مي‌كنند و فقط با جايگزيني لوگوي خود به جاي لوگوي ردهت آن را به طور رايگان در اختيار عموم قرار مي‌دهند. اين هم از ويژگي‌هاي جالب نرم‌افزارهاي كدباز است! از ويژگي‌هاي محصولات ردهت مي‌توان به پشتيباني بسيار قوي اين شركت از محصولاتش اشاره كرد كه آنها را سريعاً به روز مي‌كند.
شركت ناول (Novell) كه جديداً زوزه اينترپرايز (Suse Enterprise) را منتشر كرده، نقطه ضعف بزرگي دارد و آن پشتيباني و به روزرساني ضعيف از محصولاتش است. گويا فراموش كرده‌اند كه از اصول ابتدايي طراحي يك نرم‌افراز، پشتيباني و به روز رساني آن است! بنابراين استفاده از زوزه كه براي سرورها طراحي شده كار عاقلانه‌اي نمي‌نماياند. (نكته‌اي در مورد نام Suse وجود دارد كه آن را به شكل‌هاي "زوزه"، "سوزه"، "سوزي" تلفظ مي‌كنند. در ضمن اگر تلفظ اين كلمه را در ديكشنري Babylon پي بگيريد، با "سيوز" مواجه مي‌شويد. اين تلفظ هم براي خودش معضلي است!)
لينسپاير (Linspire) كه خاطرات دادگاه‌هاي مايكروسافت انحصار طلب عليه نام "ليندوز" (Lindows) را زنده مي‌كند، قصد داشت راحتي كار با ويندوز را سايدباي‌سايد امنيت و قدرت لينوكس كند كه نتايج بعد از انتشارش تقريباً دور از هدف اصلي شركت بود.
مندريوا (Mandriva) كه حاصل ادغام مندريك (Mandrake) با يك شركت برزيلي است، همواره به راحتي كار براي كاربران توجه خاصي داشته است.
اوبونتو (Ubuntu) نيز با ورود ناگهاني‌اش همه چيز را به نفع خود تغيير داد و لقب "بهترين لينوكس سال 2005 را از نظر كاربران لينوكس" با افتخار به خود اختصاص داد.
از ديگر توزيع‌هاي لينوكس نيز مي توان به "دبيان"، "توربو لينوكس"، "كانكتيوا" و ... اشاره كرد.
نرم‌افزار آزاد چيست؟
سؤالي كه شايد در ذهن خيلي از كاربران وجود دارد اين است كه اگر لينوكس نرم‌افزاري آزاد يا اوپن سورس است چرا بعضي از توزيع‌هاي آن را مي‌فروشند؟ در پاسخ اين سؤال بايد به اين نكات اشاره كرد كه:
1- كد باز بودن يك نرم‌افزار، ارتباطي با رايگان بودن يا نبودن آن ندارد و كاملاً عقلاني‌ست اگر كدهاي نرم‌افزاري در دسترس باشد و شما براي تهيه آن نرم‌افزار پول پرداخت كنيد. (اوپن سورس در واقع نام ديگر نرم‌افزار آزاد است كه با آن بيشتر آشنا خواهيم شد.)
2- آزادي در"نرم‌افزار آزاد" قبلاً موجب اختلاف نظر بزرگان IT بود، كلمه Free در Free Software كه در فارسي "آزاد" ترجمه شده در واقع داراي دو معناي كلي بود: 1- رايگان بودن 2- آزاد بودن در نحوه استفاده. اكنون كمتر كسي است كه Free را داراي دو معنا بداند و اكثر نهادها و افراد بر معناي دوم آن تكيه كرده‌اند. همان گونه كه "بنياد نرم‌افزار آزاد" (كه مؤسس آن ريچارد استالمن است) بر معناي دوم Free تأكيد دارند. در ايران نيز معناي آزادي در آزادي استفاده بيان شده است. همان گونه كه لينوكس شريف، كد باز است اما براي خريد CDهاي اوريجينال آن بايد 18500 تومان وجه پرداخت نماييد.
اكنون به تشريح آزادي نرم‌افزار در معناي دوم مي‌پردازيم:
نرم‌افزار آزاد در موارد زير آزاد است:
1- آزادي اجراي برنامه براي هر منظور. شما آزاديد از نرم‌افزار آزاد هر گونه كه تمايل داريد استفاده كنيد.
2- آزادي مطالعه و بررسي چگونگي عملكرد نرم‌افزار و حتي تغيير آن به صورت دلخواه. دسترسي به كدهاي منبع پيش شرط اين مطلب است.
3- آزادي كپي و تكثير نرم‌افزار. شما آزاديد نرم‌افزار را به طور رايگان يا با دريافت وجه براي ديگران تكثير كنيد و هيچ قانوني شما را خلافكار نمي‌داند.
4- آزادي تقويت و بهبود و اشكال‌زدايي نرم‌افزار و در نهايت انتشار عمومي آن. دسترسي به كدهاي منبع پيش‌شرط اين مطلب است.
اگر شما با رعايت 4 بند فوق، نرم‌افزاري را خلق كرديد (طبق مجوزGPL) بايد همين آزادي‌ها را به كاربرانتان بدهيد.
ذكر اين نكته كه شعار بنياد نرم‌افزار آزاد است ضروري است كه " آزادي نرم‌افزار در استفاده است و نه قيمت"
در آخر برخي از مهم‌ترين نرم‌افزارهاي كد باز براي لينوكس و ويندوز را نام مي‌بريم: مرورگر فايرفاكس شركت موزيلا، اوپن آفيس دات ارگ از شركت سان ميكروسيستمز، زبان برنامه‌نويسيPHP ، نرم‌افزارهاي حروف‌چيني تك، لاتك و فارسي‌تك، پروژه‌هاي گنو، هسته لينوكس، پايگاه داده mySQL
امنيت در لينوكس
در باب امنيت لينوكس بايد گفت كه اين سيستم عامل به خاطر كدباز بودن و به علت اينكه تمامي برنامه‌نويسان و هكرهاي دنيا به كدهاي آن دسترسي كامل دارند، روز به روز در حال كامل شدن است و پله‌هاي بهتر شدن را با سرعت بيشتري نسبت به ديگر سيستم عامل‌ها مانند ويندوز طي مي‌كند. همه دست به دست هم مي‌دهند تا راحتي و امنيت را براي خود و دوستانشان به ارمغان بياورند و در مقابل مايكروسافت با 3000 مهندسش ياراي مقابله با ميليون‌ها مهندس بي‌نام و نشان را نخواهد داشت.
شبهه‌اي كه كاربران ويندوز در باب امنيت لينوكس وارد كرده‌اند اين است كه علت كم بودن ويروس‌هاي لينوكس، كم بودن كاربرانش است. اما بايد در پاسخ گفت كه كرنل لينوكس طوري نوشته شده است كه قابليت انتشار ويروس روي آن وجود ندارد. اگر هم چنين اتفاقي بيافتد، برخي قابليت‌هاي لينوكس جلوي دست‌درازي هكرها را مي‌گيرد. مثلاً اينكه همه مي‌دانيد اگر يك User Name به عنوان كاربر Root تعريف بشود باز هم تمامي اختيارات كاربر اصلي با نام Root را ندارد و اين كاملاً بر خلاف اتفاقي است كه در ويندوز مي‌افتد يعني اگر كاربري از نوع Administrator تعريف شود به تمامي امكانات سيستم عامل دسترسي دارد. در ضمن نرم‌افزارهايي مانند selinux نيز در صورت هك شدن احتمالي جلوي دسترسي هكر را به اطلاعات شخصي مي‌گيرد به طوري كه بيان مي‌كنند هيچ هكري در دنيا وجود ندارد كه بتواند از سد selinux بگذرد. در مرحله بعد مي‌توان به "به روز رساني لينوكس" در برابر ويندوز اشاره كرد كه اگر يك حفره در لينوكس كشف شود، حداكثر 24 ساعت پس از انتشار اين خبر در اينترنت، شركت سازنده لينوكس مذكور به برطرف كردن مشكل آن مي‌پردازد. شركت‌هاي بزرگي مانند ردهت نيز در دو مرحله اين كار را انجام مي‌دهند: نخست مهندسان اين وصله‌ها را آزمايش مي‌كنند و بعد از اطمينان از صحت محتوا براي عموم منتشر مي‌شود. اين كارها در حداكثر 24 ساعت انجام مي‌شود! اما ويندوز : بعد از اينكه ويرووس مذكور ميليون‌ها قرباني گرفت، تازه بيل گيتس به فكر مي‌افتد كه چيزي به نام بسته اصلاحي نيز وجود دارد!